Onderstromen in organisaties: wat je niet ziet maar wél voelt
Waarom lukt verandering vaak niet, zelfs met de beste plannen en processen?
Het antwoord ligt bij de onderstromen: onzichtbare, onbewuste krachten die verder gaan dan doelen en structuren. Ze bepalen hoe mensen zich écht gedragen – op persoonlijk, team- en organisatieniveau, én zelfs daarbuiten. In deze blog duiken we in wat onderstromen zijn, waarom je ze niet zomaar kunt sturen en hoe je er praktisch mee kunt werken, zodat je organisatie kan groeien door ook onder de waterlijn te kijken.
Boven- en onderstromen in één oogopslag
-
Bovenstromen (zichtbaar):
- Doelen, strategie, resultaten, rollen, taken, formele communicatie, meetbare gedragingen.
- Hier richten organisaties zich vaak op: plannen maken, processen inrichten, doelen bepalen.
-
Onderstromen (onzichtbaar, onbewust):
- Drijfveren, overtuigingen, emoties, cultuur, onuitgesproken regels, historische gebeurtenissen, trauma’s, loyaliteiten, verborgen angsten.
- Deze laag heeft vaak veel méér invloed op het uiteindelijke gedrag dan de bovenstroom.
Stel je een ijsberg voor: het kleine topje boven water is wat je ziet en kunt meten, maar de enorme massa eronder bepaalt de werkelijke koers van jouw organisatie.
Waarom je onderstromen niet kunt negeren
“Meer dan 80% van wat er speelt in een organisatie staat onder invloed van onderstromen.”
Weerstand bij verandering
Je voert een nieuwe strategie in, volgt een training of herziet processen. Maar als de onderstroom (oude overtuigingen, onuitgesproken spanningen) niet meeverandert, keert de weerstand telkens terug. Hoeveel trainingen je ook organiseert, zonder aandacht voor die diepere laag blijft echte verandering uit.
Motivatie & betrokkenheid
Mensen doen niet alleen wat 'moet'. Ze reageren vanuit hun diepere drijfveren en emoties. Om echt commitment te krijgen, moet je hen op die laag ontmoeten. Dit verklaart waarom sommige teams floreren terwijl andere vastlopen, ondanks vergelijkbare taakstellingen.
Samenwerking & communicatie
Een hecht team ontstaat niet door alleen taken te verdelen. Onuitgesproken gevoelens, conflicten of loyaliteiten bepalen of mensen elkaar vertrouwen en open communiceren. De werkelijke kwaliteit van samenwerking wordt bepaald door wat er onder de oppervlakte leeft. Hier lees je meer over samenwerking binnen en tussen teams.
Individueel en collectief: meerdere lagen van onderstromen
Oppervlakte onderstromen (persoonsniveau)
Je herkent ze deels, zoals bepaalde gevoelens of competenties die net onder de radar blijven. Je weet dat ze er zijn, maar ze krijgen niet altijd de aandacht die ze verdienen.Diepere onderstromen (persoonsniveau)
Onbewuste patronen, trauma’s of angsten waar je geen woorden voor hebt. Ze spelen vaak een grote rol in hoe je reageert, zonder dat je het doorhebt. Deze drijven je gedrag in specifieke situaties.Oppervlakte onderstromen (teams/organisaties)
Ongeschreven regels of gewoontes in een team; je ziet ze wel, maar ze staan nergens in een handboek. Denk aan systemische machtsverhoudingen of onuitgesproken verwachtingen.Diepere onderstromen (teams/organisaties)
Oude conflicten, historisch gegroeide spanningen, ingesleten loyaliteiten. Deze zijn vaak lastig te benoemen maar sturen de cultuur sterk. Ze kunnen jarenlang doorwerken, zelfs nadat betrokken personen vertrokken zijn.Levensstromen
De diepste laag: levenskracht, -liefde en -wijsheid. Ze raken aan universele krachten en natuurlijke processen, zowel in mensen als in de samenleving en de natuur. Hier vind je de fundamentele verbinding met het grotere geheel.
Wat zegt de neurowetenschap?
Onze hersenen werken voor een groot deel onbewust (ongeveer 90%). De cortex (bewust, rationeel denken) is slechts het topje van de ijsberg. Daaronder zitten het limbische systeem en het reptielenbrein, waar emoties, automatismen en instincten huizen. Ook je hart en buik hebben neuronen die meebeslissen. Al die onbewuste systemen samen vormen de onderstroom die je gedrag stuurt
Waarom denken en doen elkaar soms bijten
Daniel Kahneman onderscheidt twee manieren van denken:
- Systeem 1 (Reacting Fast): snel, intuïtief, emotioneel, onbewust (sterk verbonden met onderstromen).
Dit gebeurt vooral in het limbische systeem en de hersenstam. Hier is veel automatisch gedrag voorgeprogrammeerd, wat zorgt voor snelle reacties én soms vooroordelen (biases). Dit proces verloopt grotendeels onbewust. - Systeem 2 (Thinking Slow): bewust, analytisch, logisch (sterk verbonden met bovenstromen).
Dit gebeurt vooral in de cortex. Onze taal, creatieve en intellectuele vermogens zetelen hier.
In organisaties werken en besluiten we vooral in Systeem 2 (ratio), maar het gedrag van mensen wordt vaak door Systeem 1 gestuurd (emotie en gewoonte). Wil je duurzame verandering? Dan moet je beide systemen aanspreken, omdat je het limbische systeem en de hersenstam niet kunt negeren bij veranderingen.
Vooral wanneer je in een persoonlijke transformatie zit, dan zul je vooral Systeem 1 een reset moeten geven. Dit vraagt een diepgaand proces waar je tijd en ruimte voor nodig hebt. Zie ook transformatieprocessen bij mensen. Bij organisaties gaat het om een cultuurtransformatie. Daarover het volgende….
Onderstromen en cultuur
Organisatiecultuur is een typisch voorbeeld van onderstromen op collectief niveau. Het is een verzameling onbewuste interactiepatronen die in de loop der tijd zijn ontstaan. Je kunt de cultuur niet simpelweg veranderen door een paar nieuwe kernwaarden op papier te zetten. Echte cultuurverandering vraagt om:
- Erkenning van wat er nu is (inclusief conflicten, oude verhalen, loyaliteiten).
- Veilige ruimte waar mensen durven te delen wat echt speelt.
- Tijd en herhaling om nieuw gedrag in te slijten en oude patronen los te laten.
Cultuurverandering is daarom een kwestie van jaren, niet van maanden, en vereist consistente aandacht voor zowel de boven- als de onderstromen. Veel organisaties willen cultuurtransformatie plannen en beheersen. Maar echt veranderen vraagt iets anders. Hier lees je daar meer over.
Nóg breder: maatschappij en natuur
Onderstromen beperken zich niet tot mensen en organisaties. Ook op maatschappelijk niveau zie je diepere bewegingen (waarden, politieke spanningen, economische trends). In de natuur zijn er cycli en processen (zoals de systemische dynamieken en de ecologische principes van het leven) die ons leven en voortleven mogelijk maken.
Bij Ontmoeten.Nu kijken we daarom verder dan alleen het bureau of de vergadertafel: we geloven dat echte ontmoeting ook gaat over verbinding met de natuur en de wereld om ons heen.
Hoe kun je met onderstromen werken?
“Een plan in de bovenstroom zal nooit impact hebben als de onderstroom niet wordt betrokken.”
Daarom richten we ons op methoden die ook de diepere laag van emoties, overtuigingen en onderlinge dynamiek meenemen. Hieronder vind je vier ervaringsgerichte manieren om met onderstromen te werken.
Ervaringsgerichte aanpak
“Soms is praten alleen niet genoeg om diepgewortelde overtuigingen en emoties bloot te leggen. Een interactieve, spelgerichte benadering biedt dan uitkomst."
In deze aanpak onderzoeken deelnemers samen verschillende situaties, met de focus op wat er onder de oppervlakte speelt. Door letterlijk in een rol of scenario te stappen, worden de bovenstroom (bijvoorbeeld een concrete werksituatie) én de onderstroom (emoties, drijfveren) tastbaar. Zo komt ook oud zeer of verborgen spanning aan het licht.
Deze werkwijze betrekt niet alleen het hoofd (rationeel denken) maar ook het lijf en de emoties. Teams en professionals kunnen in een veilige setting experimenteren met nieuw gedrag. Zo ontstaat niet alleen individueel inzicht, maar ook een gezamenlijk leerproces dat direct doorwerkt in de dagelijkse praktijk.
Systemisch coachen & organisatieopstellingen
“Niemand staat los van het grotere geheel. Systemisch coachen en opstellingen maken die verborgen dynamieken zichtbaar.”
Deze benadering kijkt naar de interacties en patronen tussen mensen, teams en organisaties vanuit het idee dat niemand losstaat van het grotere geheel. Het legt bloot waar spanningen, miscommunicatie en rolconflicten zitten, zodat je ze samen kunt oplossen. Zo kunnen onuitgesproken spanningen worden uitgesproken én opgelost, wat direct meer samenwerking en vertrouwen oplevert. Ook komen teams en organisaties meer in contact met hun ware potentieel en hun bestemming.
Bewuste aanwezigheid en betekenisvolle actie
“Door met aandacht te kijken naar wat er in en om je heen gebeurt, herken je sneller oude, automatische patronen. Zo ontstaat ruimte voor bewuste, betekenisvolle actie.”
In deze aanpak ontwikkel je de vaardigheid om vanuit een neutrale plek waar te nemen wat er om je heen en in jezelf gebeurt. Je leert een innerlijke observatiepositie te creëren van waaruit je zowel persoonlijke als teamprocessen helder kunt zien. Hierdoor herken je sneller wanneer jij of je team wordt meegezogen in oude, automatische patronen.
Door regelmatige oefening word je steeds bedrevener in het opmerken van deze onderstromen zonder er direct in mee te gaan. Je leert bewust te kiezen of die ingesleten routines nog bijdragen aan wat echt belangrijk is voor jou en je organisatie. Dit creëert ruimte voor bewuste keuzes in plaats van automatische reacties.
Vervolgens zet je gericht stappen in een richting die aansluit bij jullie diepere waarden en doelen, zodat je niet langer wordt meegesleurd door onbewuste onderstromen, maar juist betekenisvolle actie onderneemt. Deze vaardigheid versterkt zowel persoonlijke veerkracht als teamcohesie, en zorgt voor handelen dat écht aansluit bij wat voor jullie van wezenlijk belang is.
Natuurprogramma’s
“In de natuur kom je vanzelf in aanraking met de diepere lagen van jezelf en je team, weg van kantoor en vaste kaders.”
Je stapt letterlijk uit je dagelijkse werkcontext: er is geen kantoortijd, geen telefoonlijnen naar het werk, en geen opgelegde rollen of doelen. Bijvoorbeeld door wandelingen met reflectieve vragen of door eenvoudige buitenoefeningen die het teamgevoel versterken. Juist die ‘ont-moeting’ met de natuur zorgt voor vertraging en ruimte om je zintuigen open te stellen. Van daaruit kijk je als het ware van buiten naar je eigen organisatie.
Zo ontstaat een fris perspectief: je ervaart niet alleen wat er onderhuids leeft in je team, maar komt ook in contact met de universele levensenergie, liefde en wijsheid die al het leven verbindt en laat groeien. Dit helpt om tot de kern te komen van wat jullie als groep werkelijk beweegt. De inzichten die je in de natuur opdoet, werken door op elk niveau van de organisatie – van de bovenstroom (wat je concreet doet) tot en met de diepste onderstroom (emoties en overtuigingen).
Of je nu kiest voor een ervaringsgerichte aanpak, systemisch werk, bewuste aanwezigheid & betekenisvolle actie of de helende kracht van de natuur: al deze interventies maken de onderstromen in jouw organisatie zichtbaar en brengen zo blijvende beweging teweeg.
Met als resultaat:
- Diepere inzichten: je ontdekt wat er écht speelt onder de oppervlakte.
- Veilig experimenteren: je probeert nieuwe rollen en gedrag uit zonder direct risico.
- Duurzame verandering: omdat je niet alleen praat, maar ook ervaart en voelt.
Ontmoeten.Nu: ontmoeten op alle lagen
Bij Ontmoeten.Nu geloven we dat echt contact en betekenisvol handelen pas ontstaan als je ook de onderstromen serieus neemt. Dat betekent:
Voor professionals
Individuele coachingstrajecten waarin we jouw diepere drijfveren en overtuigingen onderzoeken. Zo ontdek je waar je vastloopt en hoe je vanuit bezieling kunt groeien.
Voor teams en organisaties
Workshops en begeleiding die niet alleen de ‘bovenstroom’ pakken, maar ook de verborgen dynamieken in cultuur en onderlinge relaties. We bieden ruimte voor open gesprekken, ervaringsgerichte oefeningen en reflectie.
Natuurprogramma’s
De natuur als spiegel: door letterlijk uit de kantoormuren te stappen, kom je dichter bij je eigen onderstromen en die van je team.
We benutten tools als organisatieopstellingen, systemisch werken en mindfulness om jou en je team te helpen niet alleen te begrijpen wat er speelt, maar het ook te ervaren.
Conclusie: een leven dat stroomt
De bovenstroom is wat je wílt veranderen—de zichtbare processen, doelen en structuren. De onderstroom is wat je kúnt veranderen als je durft te kijken naar wat er écht speelt onder de oppervlakte. Door beide te erkennen en ermee te werken, kun je een cultuur creëren waarin mensen zich veilig voelen, met energie en verbinding samenwerken, en met elkaar én de wereld om hen heen echte stappen zetten.
Een natuurlijke en succesvolle organisatie